شناسایی بلوک ها و کریدورهای زیستگاهی خرس سیاه ایرانی در استان هرمزگان
کامران الماسیه، محمد کابلی، فاطمه رسولی | گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، صندوق پستی 1111 | طاهر قدیریان: مؤسسه حیات وحش میراث پارسیان، تهران | هادی فهیمی: انجمن حفاظت گران بدون مرز، تهران | الهام آبتین: ادارهکل حفاظت محیطزیست استان سیستان و بلوچستان، زاهدان
تکه تکه شدن زیستگاه های حیات وحش به واسطه افزایش جمعیت انسان و اشغال این زیستگاه ها توسط انسان از نگرانی های اصلی در زمینه حفاظت از حیات وحش هستند. (Crooks & Sanjayan, 2006) در سالهای اخیر، زیستگاه های طبیعی به ویژه مناطق حفاظت شده عمدتاً حالت جزیره ای و لک های یافته ودر ماتریسی از کاربری های انسانی محاصره شده اند. (Wikramanayake, 2004). در چنین شرایطی وجود یا برقراری ارتباط بین لکه های زیستگاهی میتواند اثرات تکه تکه شدن جمعیت های حیات وحش را کاهش داده (Beier & Noss, 1998) و جریان ژن میان لکه های زیستگاهی منزوی می تواند تا حدودی پیامدهای منفی تجزیه شدن زیستگاهها را کاهش دهد (Haddad, 2003).
طراحی مدل های کریدور زیستگاهی با هدف حفظ، نگهداری و تأمین بخشی از نیازهای حیات وحش و تا حدودی تضمین انتقال و جابجایی افراد جمعیتها بین دو یا چند بلوک زیستگاهی، یکی از بارزترین جنبه های مدیریت حیات وحش محسوب میشود. هدف از طراحی ارتباط زیستگاهی، شناسایی سرزمین هایی است که به عنوان کریدور زیستگاهی امکان جابجایی افراد جمعیت های حیات وحش را میان بلوک های زیستگاهی برقرار می سازند. (Beier, 2008) بلوکهای زیستگاهی مناطقی هستند که جمعیت های گونه در آن حضور داشته و بتوانند شرایط به نسبت طبیعی خود را برای این جمعیت ها تا مدتی طولانی حفظ کنند.
مدلسازی براساس روش حداقل هزینه (Adriaensen, 2003) به عنوان اصلی ترین روش در طراحی کریدور زیستگاهی (Beier, 2008) در راستای شناسایی مناطق با کمترین مقاومت (هزینه) برای عبور گونه های کانونی میان بلوک های زیستگاهی کاربرد دارد. گونه های کانونی، گونه هایی هستند که به یک زیستگاه خاص وابسته بوده و در برابر از بین رفتن ارتباط های زیستگاهی آسیب پذیر هستند. (Beier, 2008) خرس ها پستانداران بزرگ جثه ای از خانواده Ursidae هستند که در زیستگاه های خود تراکم پایینی داشته و اولین گونه هایی هستند که با از بین رفتن ارتباط زیستگاهی میان فراجمعیت ها آسیب میبینند. (Singleton, 2002)
بنابراین، خرس ها یکی از مناسب ترین گونه های کانونی برای طراحی کریدورهای زیستگاهی هستند. خرس سیاه آسیایی (Ursus thibetanus, G. Cuvier, 1823) از خرس های با اندازه متوسط به شمار می آید و در برگیرنده 7 زیر گونه در جهان است. (Hwang, 2008) زیرگونه ایرانی خرس سیاه (Ursus thibetanus gedrosianus, Blanford, 1877) غربی ترین گستره پراکنش این گونه را در سطح جهان به خود اختصاص داده است. این زیرگونه در کشورهای ایران و پاکستان حضور داشته و به خرس سیاه بلوچی نیز شهرت دارد. پراکندگی این زیرگونه در ایران به مناطق کوهستانی استانهای سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان محدود است. (Fahimi, 2011) اگرچه خرس سیاه آسیایی در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در طبقه آسیب پذیر قرار گرفته است، اما زیرگونه خرس سیاه ایرانی به علت کاهش اندازه جمعیت و انزوای زیستگاهی (Yusefi, 2014) در طبقه به شدت در معرض خطر قرار دارد. (Garshelis & Steinmetz, 2008) برای حفاظت از خرس سیاه ایرانی، در کنار حفاظت از بلوک های زیستگاهی، شناسایی و تضمین پایداری کریدورهای زیستگاهی به عنوان مناطقی کم عرض و طولانی اما حساس و حیاتی، ضروری به نظر می رسد. در این مطالعه در ابتدا پیمایش های صحرایی گسترده ای در بلوک های زیستگاهی خرس سیاه در استان هرمزگان به منظور بررسی فعال بودن و حضور خرس انجام شد. همچنین، احتمال وجود بلوک های زیستگاهی جدید مورد ارزیابی قرار گرفت. مدلسازی مطلوبیت زیستگاه خرس سیاه ایرانی در محدوه استان هرمزگان انجام شده و لکه های زادآوری و جمعیتی مدلسازی شده این زیرگونه به دست آمدند. سرانجام، از روش تحلیل حداقل هزینه به منظور شناسایی کریدورهای زیستگاهی میان بلوک های زیستگاهی استفاده شد.